Zjawiska na rynku

Rys. 1. Wzrosty i spadki obrotów dla krajowych dostawców komponentów mechatronicznych, takich jak podano w tabeli 1, za lata 2012-2015

Popytowi na mechatronikę sprzyja ogólna automatyzacja wszystkiego, chęć zmniejszenia kosztów wytwarzania, zapewnienia większego komfortu, ergonomii i ciągły rozwój techniki. Są to bardzo ogólne czynniki, niemniej w tym obszarze nie ma nic dominującego i wybijającego się ponad resztę trendu.

Stąd liczy się w zasadzie wszystko, łącznie ze wzrostem kultury technicznej, naciskiem na jakość i precyzję, powiększającą się świadomością użytkowników, że coś można osiągnąć albo że są komponenty pozwalające usprawnić daną aplikację. To samo dotyczy przepływu koncepcji z branży do branży, czego przykładem może być motoryzacja będąca w omawianej tematyce źródłem inspiracji dla innych.

Zdaniem specjalistów pytanych w ankietach, w rozwoju rynku komponentów mechatronicznych przeszkadza wschodnia konkurencja, a dokładniej napływ chińskich produktów niskiej jakości, które powiększają znacząco konkurencję na rynku. Brakuje kompleksowych rozwiązań i interdyscyplinarnej wiedzy pozwalającej na połączenie tego tematu w uniwersalną całość, bo aplikacje w różnych sektorach rynku są nierzadko diametralnie różne.

Wielu specjalistów ma problemy ze spojrzeniem na problem jednocześnie z perspektywy mechanicznej i elektronicznej. Mocno zakorzeniony jest w świadomości podział na mechanikę i elektrykę, jest on utrwalany od lat i tworzy niepotrzebne bariery oraz jest odpowiedzialny za stereotypowe podejście specjalistów do wielu zagadnień, którzy nierzadko rozwiązują problemy metodami, jakie znają, a nie tymi, które są w danym obszarze najskuteczniejsze.

Rys. 2. Ocena stopnia konkurencji na rynku oraz aktualnych tendencji w koniunkturze. W porównaniu do innych sektorów, tutaj konkurencja jest co najwyżej umiarkowana, zaś perspektywy znakomite

Nadchodząca kolejna rewolucja przemysłowa związana z Przemysłem 4.0 i IIoT z pewnością zwiększy popyt i znacznie systemów mechatronicznych, bo to leży u jej podstaw. Wydaje się, że w zakresie podstawowym automatyzację mamy już za sobą i za pomocą klasycznych metod i narzędzi osiągnęliśmy większość tego, co jest możliwe.

Stąd biorą się zapowiedzi rewolucji i oczekiwania, że obejmie ona większość rynku. Taki plan wymaga odpowiednich narzędzi jak IIoT po stronie komunikacyjno-procesorowej oraz czujników i elementów wykonawczych w zakresie otoczenia tych systemów. Skoro znaczenie obu tych koncepcji ma szybko rosnąć w przyszłości, wydaje się, że musi się to przenieść jako impuls rozwojowy na rynek komponentów mechatronicznych.

Rynek w liczbach

Rys. 3. Rozkład obrotów dla dostawców tytułowych produktów - 18% firm ma sprzedaż nieprzekraczającą 250 tys. rocznie w tym obszarze

Na rysunku 1 pokazano zestawienie wzrostów sprzedaży komponentów mechatronicznych zanotowanych przez dostawców wymienionych w tabeli 2 w ostatnich trzech latach. Wykres powstał na bazie badania ankietowego, w którym pytaliśmy specjalistów z firm aktywnych w tej tematyce o ocenę warunków biznesowych.

Widać, że szczególnie ostatnie dwa lata okazały się korzystne dla branży, ponieważ charakteryzują je znacznie wyższe wskaźniki procentowe niż w roku 2013. W roku 2015 ponad połowa firm zanotowała wzrost sprzedaży z przedziału 10-25%, a w 2013 takich przedsiębiorstw było poniżej 20%. Skok jest wyraźny i dotyczy zbyt wielu uczestników rynku, przez co nie można podejrzewać błędu statystycznego ani też słabej pamięci podczas podawania wyników w ankietach.

Co do przyczyn takiego rozkładu, to można przypuszczać, że nie jest to wpływ koncepcji Przemysł 4.0 ani IIoT (Industrial Internet od Things), bo wzrosty pojawiły się stosunkowo wcześnie. Raczej chodzi o to, że te lata kończyły wiele programów unijnych związanych z innowacyjnością przedsiębiorstw i są w części odreagowaniem po chudych kryzysowych latach.

Taka teza wydaje się potwierdzać w danych zilustrowanych na rysunku 2, gdzie zamieszczona jest ocena tendencji w koniunkturze na tytułowym rynku oraz zestawienie opinii dostawców komponentów mechatronicznych na temat stopnia konkurencji na rynku. Jak można zauważyć, aż 93% pytanych ocenia przyszłość pozytywnie. Nikt nie sygnalizował pogarszania się sytuacji, a taka jednomyślność bardzo rzadko pojawia się w naszych zestawieniach i jest to jakiś symptom.

Rys. 4. Zestawienie ilustrujące, jaki procent sprzedaży firmy uzyskują z mechatroniki. Pośrednio jest to odpowiedź na pytanie o stopień specjalizacji dostawców w omawianej tematyce. Jak widać, dla 60% firm produkty te są drobnym uzupełnieniem większego biznesu

W porównaniu do wielu innych grup towarowych omawiany sektor nie wydaje się jeszcze taki trudny do działania na skutek dużej konkurencji. 43% wskazań w tym zakresie to wartość raczej poniżej rynkowej średniej, co przekonuje, że ten sektor rynku najlepsze lata ma cały czas przed sobą. Niewielka konkurencja to również skutek szerokiego portfolio produktów oraz bardzo szerokiego obszaru aplikacyjnego. Nierzadko dostawcy prowadzą tak mało powiązaną ze sobą działalność, że nie ma o konkurencji mowy.

Na rysunku 3 pokazana została struktura sprzedaży komponentów mechatronicznych. Największe pole na wykresie przypadło firmom, które mają roczne obroty ze sprzedaży omawianych urządzeń na poziomie 250-500 tys. zł, druga równoważna grupa legitymuje się sprzedażą powyżej 1 mln zł. Konkretne wartości zależą zapewne od przeznaczenia, bo inne są one dla urządzeń przemysłowych, a inne dla półprofesjonalnych.

Niełatwo też oddzielić małą mechatronikę (produkty o niewielkiej mocy elektrycznej) od reszty, bo nie zawsze firmy mają takie dane, a jeśli sprzedają dla wielu różnych grup odbiorców, to najczęściej postrzegają rynek jako całość bez dzielenia na moc lub obszar aplikacyjny. Całkiem możliwe, że gdyby możliwe było dokonanie takiego rozdziału, wartości prezentowane na wykresie byłyby proporcjonalnie mniejsze i najwięcej zmian byłoby właśnie w kategorii "powyżej 1 mln", bo wiadomo, że te najsilniejsze jednostki są droższe od drobnicy.

Rys. 5. Znaczenie poszczególnych czynników składających się na ofertę handlową. Warto dostrzec, że cena nie jest na samym szczycie tego zestawienia

Do takich wniosków prowadzą dane przedstawione na kolejnym wykresie z rysunku 4, gdzie oszacowany został udział komponentów mechatronicznych w całej sprzedaży firm. Jest to zatem pośrednio ocena stopnia specjalizacji w tytułowej tematyce pozwalająca sprawdzić, jak wiele firm spośród tych wymienionych w tabeli 2 traktuje mechatronikę jako biznes kluczowy, a dla ilu jest to niewielki dodatek do czegoś innego i relatywnie znacznie większego.

Jak widać, 60% przedsiębiorstw uzyskuje ze sprzedaży mechatroniki niewiele, do 10% swoich obrotów. Innymi słowy, dwie trzecie firm to dostawcy, dla których produkty te są drobnym dodatkiem, uzupełnieniem lub nawet przypadkową pozycją w ofercie handlowej. Specjalizację ma co dziesiąta firma, a więc w skali tego zestawienia jedna lub dwie. Dla całej reszty udział ten waha się silnie i oznacza, że nasz rynek jest za mały, aby dało się oprzeć biznes wyłącznie na mechatronice. Taki moment jeszcze nie nadszedł albo nie ma to sensu, bo klienci wymagają większej kompleksowości zaopatrzenia.

Struktura ofert

Rys. 6. Najważniejsze kryteria techniczne selekcji mechatroniki. Na szczycie znalazła się miniaturyzacji i łatwa integracja

Na rysunku 5 zaprezentowano zestawienie cech handlowych ofert w zakresie komponentów mechatronicznych, które zdaniem ankietowanych specjalistów są w największym stopniu brane pod uwagę w trakcie selekcji dostawcy. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy poszukiwany jest produkt bez cech szczególnych, taki który ma wiele odpowiedników i może być nabyty w wielu miejscach.

Przy takich warunkach zaczynają się liczyć jakość i niezawodność poszczególnych rozwiązań, które zgodnie z przeprowadzonym badaniem ankietowym są decydujące aż w 87% przypadków. To dość zaskakujące, bo z reguły najważniejsza jest niska cena, a w sektorach rynku z aktywną konkurencją z Azji jest to praktycznie reguła, że cena jest na samej górze.

Prawdopodobnie powodem jest to, że większość dostawców z tabeli 2 ma w ofertach wyłącznie uznane marki i nie zajmuje się tandetą. W ten sposób ewentualne problemy tego typu są poza nimi. Na kolejnych miejscach w hierarchii ulokowały się wysokie parametry techniczne, a także renomowana marka producenta, która, należy domniemywać, jest często synonimem klasy tych podzespołów.

Całkiem sporo wskazań padło ponadto na kompetencje techniczne sprzedawcy, a więc oznacza to, że klienci często kupują to, co doradzi im sprzedawca, zwłaszcza taki, który ma wiedzę, horyzonty techniczne i chęć do tego, aby wczuć się w specyfikę aplikacji klienta.

Rys. 7. Popularne typy komponentów składających się na większą całość określaną w tym opracowaniu jako mechatronika

Kolejne zestawienie z rysunku 6 prezentuje najważniejsze kryteria selekcji od strony technicznej, czyli kluczowe parametry i funkcjonalność. Za najbardziej istotne uznano miniaturyzację (przez dwie trzecie ankietowanych) i łatwość integracji danego komponentu w aplikacjach.

Kolejne kryterium związane z pozytywnym postrzeganiem wartości dodanej przez wbudowaną elektronikę sterującą wiąże się z łatwą integracją, gdyż taki zintegrowany sterownik zapewnia zwykle dużą funkcjonalność, a więc możliwość konfiguracji, parametryzowania działania lub też sprowadza proces sterowania do komunikacji na wyższym poziomie abstrakcji itd.

Kolejne czynniki, takie jak niski pobór mocy, duża moc lub siła i kolejne w sumie można określić wspólnym kryterium utylitarności aplikacyjnej danego rozwiązania.

Rysunek 7 prezentuje ocenę, które z komponentów określanych wspólnym terminem mechatronika mają największy potencjał biznesowy dla dostawców. Czołowe miejsce zajęły enkodery, a w dalszej kolejności silniki DC i krokowe, za pomocą których buduje się układy wykonawcze. Duże znaczenie enkoderów to podzwonne dużych wymagań technicznych, jakie kieruje się w stosunku do tych komponentów.

Dostarczają one informacji zwrotnej dla sterownika po położeniu wału i w praktyce decydują o wielu kluczowych właściwościach, takich jak dokładność pozycjonowania lub powtarzalność. Stale powiększające się wymagania co do precyzji mechanicznej, postępująca miniaturyzacja i podobne czynniki powodują, że enkodery są bardzo często niezbędne, ale są relatywnie drogie na skutek komplikacji i precyzji ich konstrukcji.

Rys. 8. Zestawienie branż, które są pod względem wartościowym największymi odbiorcami komponentów mechatroniki w Polsce

W omawianym zestawieniu silniki bezszczotkowe wypadły dość słabo, co jest w sprzeczności do wielu oczekiwań i zapowiedzi pojawiających się w mediach i newsach. Zapewne wynika to z problemu związanego z tym, że nie są one w stanie pracować bez sterownika zapewniającego elektroniczną komutację, a zwykłe silniki nie mają takich wymagań. Należy oczekiwać, że dopiero za kilka lat ich pozycja może się umocnić wraz z tym, jak ta część sterująca stanie się standardowym, a więc takim subkomponentem.