Ochrona przed podróbkami - przegląd rozwiązań

Najważniejsze z nich zostały zebrane i opisane w przewodniku pt. Anti-counterfeiting technology guide przez organizację European Observatory on Infringements of Intellectual Property Rights (EUIPO). EUIPO przedstawiała w tym dokumencie techniki pozwalające na stwierdzenie, czy produkt jest oryginalny, czy podrobiony lub czy ewentualnie był w inny sposób przedmiotem jakichkolwiek nieuczciwych praktyk.

Zasadniczo rozwiązania te spełniają jedną lub razem kilka z następujących funkcji: weryfikowanie deklarowanego identyfikatora produktu, śledzenie go w łańcuchu dostaw oraz zapobieganie lub detekcja ingerencji w produkt. Ich cechą wspólną jest wymóg oznakowania wyrobu, natomiast różnią się sposobem naniesienia oraz odczytu znacznika. EUIPO wyróżniło kilka grup metod, w tym elektroniczne, chemiczne i mechaniczne.

Próba manipulowania znacznikami zaliczanymi do ostatniej kategorii, ze względu na sposób ich wykonania lub zamocowania, w widoczny sposób modyfikuje fizyczne właściwości produktu albo jego opakowania. To demaskuje takie działanie.

Znakowanie produktów - metody mechaniczne

Znaczniki w tytułowej kategorii pozwalają na identyfikację, a w połączeniu z innymi technikami także na śledzenie wyrobu. Zalicza się do nich etykiety. Umieszczenie na nich niepowtarzalnych kodów identyfikacyjnych pozwala monitorować przepływ produktu w całym łańcuchu jego dostawy.

Najpopularniejszym typem etykiet są te samoprzylepne, z papieru lub tworzywa sztucznego, których jedną stronę zadrukowuje się, a drugą pokrywa klejem. Typ materiału oraz spoiwa determinuje trwałość etykiety. Najwytrzymalsze wykonuje się m.in. z polichlorku winylu, nylonu, poliestru, polietylenu, materiałów odpornych na niskie oraz wysokie temperatury, rozpuszczalniki, detergenty, oleje, wodę morską, promieniowanie ultrafioletowe. Etykiety z materiałów z kolei przyszywa się. Próba usunięcia przylepionej albo przyszytej etykiety bez pozostawienia śladów jest trudna.

Do tytułowej kategorii zalicza się również znakowanie laserowe. W tej metodzie identyfikatory są nanoszone na powierzchnię produktu albo opakowania za pomocą lasera w procesie wyżarzania albo grawerowania. Laserem można znakować różne powierzchnie (papier, tekturę, skórę, folie, gumę, piankę, drewno, tkaniny, szkło, metale). Wyróżnikiem tej techniki jest to, że oznaczenie staje się częścią wyrobu albo opakowania, dzięki czemu bardzo trudno jest je zmienić lub bez pozostawienia śladów usunąć.

Do tej grupy technik należą też, stosowane przede wszystkim w przemyśle spożywczym i napojowym, jednokierunkowe blokady w szyjkach butelek uniemożliwiające ich ponowne napełnianie. Kolejny przykład to etykiety z folii termokurczliwej na nakrętkach.

Techniki chemiczne oznaczania wyrobów

W tym przypadku znacznikiem są specjalne substancje. W tytułowych metodach wykorzystuje się fakt, że gdy te substancje są nakładane, nieunikniona jest losowość wzorów, które tworzą. Trudno jest je zatem fałszerzom odtworzyć. Koszty znakowania są zwykle niskie, jednak aby odczytać i zweryfikować oznaczenie, bywa wymagany specjalistyczny sprzęt.

Przykładem jest znakowanie klejem. Polega ono na podgrzaniu specjalnego polimeru, w którym powstają wtedy pęcherzyki o niepowtarzalnym wzorze. Położenie, rozmiar i kształt tych bąbli jest za każdym razem inny, dzięki czemu ich kombinacja jest unikatowym identyfikatorem, niemożliwym do odtworzenia. Każdy zestaw bąbelków jest rejestrowany w bazie danych, która jest dostępna tylko dla producenta. Dzięki temu kodowanie klejem jest jedną z najbezpieczniejszych technik zapobiegania podróbkom.

Do tytułowej kategorii zaliczane są też techniki, w których wykorzystuje się związki chemiczne i cząstki o specjalnych właściwościach, na przykład luminescencyjnych lub ferromagnetycznych, które są dodawane do surowców lub produktów.

Elektroniczne oznaczanie produktów

Znaczniki elektroniczne umożliwiają jednoznaczną identyfikację wyrobów, ich uwierzytelnianie i śledzenie poprzez dostarczanie konkretnych informacji o produkcie albo zapewnianie dostępu do bazy danych, w której przechowywane są takie dane. Wyróżnia się kilka ich typów: RFID, NFC, elektroniczne pieczęcie, paski magnetyczne, wbudowane układy scalone. Wśród wymienionych najbardziej rozpowszechnione są te zdalne oparte na identyfikacji radiowej RFID i komunikacji bliskiego zasięgu NFC.

Technika RFID wykorzystuje znaczniki, w których zapisany jest unikalny identyfikator przypisany obiektowi, do którego są przymocowane. Informacja ta jest odczytywana za pomocą czytnika. Ten można podłączyć do Internetu, co pozwala na monitorowanie danych w czasie rzeczywistym. Tagi zbudowane są z układu scalonego oraz anteny. Stopień ich zabezpieczenia przed powielaniem oraz manipulacją zależy od: mechanizmów bezpieczeństwa zaimplementowanych w protokole komunikacyjnym oraz sposobu ochrony informacji zapisanych w tagu, na przykład kodem, hasłem, algorytmem szyfrującym.

Czytniki służą do odbioru informacji i transmisji ich do systemu przetwarzania danych. Ten ostatni wykorzystuje identyfikatory tagów, żeby uzyskać i zarządzać wszystkimi dostępnymi informacjami na ich temat. Wyróżnia się dwa typy tagów RFID: pasywne i aktywne. Pierwsze są zasilane z czytnika.

Mogą być jedynie do odczytu albo zapisane w nich dane można także modyfikować. Mają krótki zasięg odczytu, kilku centymetrów (RFID LF) albo kilku metrów (RFID HF, RFID UHF). Osadza się je w etykietach albo umieszcza wprost na obiekcie. Częścią tagów aktywnych jest bateria. Są to zwykle znaczniki RFID UHF. Mają większy zasięg niż tagi pasywne. Są także zwykle większe i droższe.

NFC. Plomby elektroniczne

NFC to zestaw protokołów komunikacyjnych transmisji bezprzewodowej między urządzeniami elektronicznymi oddalonymi od siebie o mniej niż 10 cm. W przeciwieństwie do techniki RFID w tej nie wprowadzono sztywnego rozróżnienia między czytnikiem i tagiem oraz urządzeniami pasywnymi i aktywnymi. System NFC może zarówno wysyłać, jak i odbierać zapytania oraz – działając jako tag, może pracować zarówno w trybie aktywnym, jak i pasywnym. Czytniki NFC mogą komunikować się tylko z jednym tagiem jednocześnie. Tagi NFC można osadzać nawet w etykietach papierowych. Ponadto wiele smarfonów jest wyposażonych w czytniki w tej technologii.

Pieczęcie (plomby) elektroniczne (eSeals) stanowią połączenie zabezpieczenia mechanicznego i elektronicznego. Dzięki temu gwarantują jednocześnie integralność, gdyż ich stan wskazuje na to, czy zabezpieczenie zostało naruszone i identyfikują dzięki zapisanemu w nich unikalnemu identyfikatorowi. Jakość ochrony za pomocą plomb elektronicznych charakteryzuje: możliwość powielania, po otwarciu brak możliwości ponownego zaplombowania i łatwość rozpoznania, że pieczęć przerwano oraz weryfikowalność autentyczności i integralności pieczęci, wizualnie albo za pomocą określonego urządzenia.

Paski magnetyczne najczęściej znajdują się na odwrocie kart płatniczych, można je jednak nanosić również bezpośrednio na inne przedmioty. Ponieważ technologia ta jest dobrze ugruntowana i rozpowszechniona, koszty związane z jej wdrożeniem nie są wysokie.

Monika Jaworowska
źródła zdjęć: Chipotle, OKW