Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

Piątek, 15 maja 2020 | Technika

Każdy przedsiębiorca oraz menedżer zdaje sobie sprawę, że nawet najlepszy sprzęt i narzędzia są niczym bez zdrowego i dobrze czującego się w swoim miejscu pracy pracownika. Oznacza to konieczność poświęcenia szczególnej uwagi sposobowi organizacji stanowiska pracy. W branży elektronicznej skutkuje to nie tylko zapewnieniem komfortu oraz bezpieczeństwa użytkownikowi, ale również odpowiednią jakością oferowanych produktów oraz usług.

Organizacja bezpiecznego stanowiska pracy

Nieodłącznymi elementami każdego stanowiska pracy są meble, narzędzia, aparatura pomiarowa oraz, co ma szczególne znaczenie przy pracy z układami elektronicznymi, zabezpieczenie antystatyczne. Zabezpieczenia te mogą (i powinny) być wbudowane w pozostałe elementy wyposażenia, mogą stanowić również dodatkowy zestaw akcesoriów, będących na indywidualnym wyposażeniu pracownika, takich jak odzież i obuwie ochronne czy opaski antystatyczne.

Meble na stanowisku pracy

Do podstawowych elementów umeblowania stanowiska pracy zaliczyć można stół roboczy, krzesło, szafy, biurka czy półki. Ta grupa produktów ma bardzo duży wpływ na ergonomię pracy, to zaś przekłada się na stan zdrowia pracownika, a w efekcie na liczbę zgłaszanych przez niego dni absencji chorobowej.

Wysoki poziom absencji chorobowej wiąże się z takimi kłopotami w zakładzie produkcyjnym, jak przestoje, konieczność ciągłej organizacji zastępstw, duża rotacja pracowników i ostatecznie brak kontroli kosztów w zakresie zatrudnienia. To wszystko prowadzi finalnie do widocznych strat finansowych. Częste przebywanie pracowników na zwolnieniu chorobowym to nie tylko możliwe opóźnienia w realizacji bieżących projektów, ale również dodatkowe koszty związane z koniecznością zatrudnienia zastępstwa, wypłat za pracę ponad wymiar pracy innych pracowników, a także problemy związane z poszukiwaniem zastępstwa za nieobecnego pracownika i zapewnieniem ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa. Inwestycja w poprawę warunków pracy pozwala uniknąć znacznej części tych trudności.

Najważniejszym elementami ergonomicznego stanowiska pracy są niewątpliwie stół roboczy oraz krzesło. Stół powinien mieć elektrycznie regulowaną wysokość, zapewniając pracownikowi komfortową pracę w pozycji siedzącej oraz stojącej, gdzie jego postawa musi być naturalna i niewymuszona. Sterownik powinien być dostępny i zainstalowany z przedniej strony blatu. Krzesło również powinno mieć możliwość regulacji wysokości siedziska, dobrze jest też wyposażyć je dodatkowo w podnóżek.

Ważnym zagadnieniem jest wielkość stołu. Musi zapewniać możliwość komfortowej pracy oraz pozwalać na umieszczenie całej niezbędnej aparatury. Istotna jest też głębokość pozwalająca wygodnie pracować nie tylko z płytką drukowaną, ale także np. z laptopem czy komturem wyposażonym w klawiaturę i myszkę. Decydując się na rozmiar blatu, zawsze warto dodać ok. 30% wartości do każdego z pierwotnie zakładanych wymiarów, aby zapewnić możliwość ewentualnej rozbudowy stanowiska o nowe narzędzia.

Stół roboczy powinien mieć zamontowane gniazda zasilające umożliwiające wygodne podłączenie zasilacza, oscyloskopu i innych urządzeń elektrycznych. Ważne jest, aby liczba gniazdek była wystarczająca i nie zmuszała do korzystania z dodatkowych przedłużaczy – tak, by całość urządzeń można było wyłączyć jednym przełącznikiem. Zaleca się ponadto, aby gniazdka miały wbudowane zabezpieczenia i sygnalizację obecności napięcia. Za profesjonalne minimum należy uznać wyposażenie stołu w 6 gniazdek sieciowych.

Bardziej zaawansowane zestawy mebli warsztatowych mają budowę modułową, co pozwala na rozbudowę zestawu przez dodawanie kolejnych elementów konstrukcyjnych, takich jak półki czy szafki. Ułatwia to długoterminowe zarządzanie, umożliwiając późniejsze dostosowanie stanowiska pracy do zmieniających się potrzeb i wymagań.

Wyposażenie pomiarowe

Niewątpliwe najbardziej podstawowym elementem pomiarowym każdego stanowiska pracy elektronika jest multimetr. Na rynku znaleźć można mnóstwo różnych modeli tego typu układów, charakteryzujących się odmienną dokładnością oraz liczbą funkcji pomiarowych. Podstawowe modele mają wyświetlacz 3,5 cyfry, układy wyższej klasy 4,5 cyfry, zaś najbardziej zaawansowane konstrukcje laboratoryjne wyposażane są nawet w wyświetlacze 6,5-cyfrowe.

Fot. 1. Na stanowisku pracy elektronika niezbędnych może być wiele różnych przyrządów

Podstawową funkcjonalnością każdego tego typu urządzenia jest pomiar wartości prądów oraz napięć. Znaczna część układów umożliwia ponadto pomiar ciągłości, rezystancji, pojemności, indukcyjności czy temperatury. Dzięki temu można wykorzystać je do identyfikacji poszczególnych elementów oraz weryfikacji ich parametrów. Ceny multimetrów zaczynają się już od kilkunastu złotych, te najbardziej zaawansowane mogą jednak kosztować nawet powyżej tysiąca. Do większości zastosowań wystarczają przyrządy ze średniej półki, o wartości rzędu kilkuset złotych.

Kolejnym niezbędnym przyrządem jest regulowany zasilacz laboratoryjny pozwalający na zasilanie urządzeń i układów. Musi mieć możliwość ustawienia wartości napięcia oraz progu ograniczenia prądowego, a także wygodne zaciski umożliwiające podłączenie kabli i końcówek pomiarowych. Podstawowe modele mają jeden kanał (izolowane galwanicznie źródło napięcia), bardziej zaawansowane nawet do czterech. W większości sytuacji wystarczające jest posiadanie dwóch kanałów, co pozwala na zapewnienie zasilania symetrycznego lub stworzenie osobnych napięć dla logiki cyfrowej oraz komponentów analogowych (lub np. wykonawczych).

Do listy potrzebnych i często spotykanych (szczególnie w praktyce warsztatowej oraz serwisowej) rodzajów urządzeń dopisać można z pewnością oscyloskop. Możliwość podglądu przebiegu sygnałów pozwala na identyfikację wielu rodzajów nieprawidłowości. Najważniejsze parametry oscyloskopu, które należy przeanalizować przed podjęciem decyzji o wyborze oraz zakupie modelu, to pasmo przenoszenia, częstotliwość próbkowania, wielkość pamięci, częstotliwość odświeżania, sposób wyzwalania oraz liczba kanałów pomiarowych.

Fot. 2. Przykładowy stół roboczy z wybranym wyposażeniem

Przyjmuje się, że pasmo przenoszenia (bandwidth) powinno mieć wartość co najmniej trzykrotności maksymalnej częstotliwości mierzonego sygnału analogowego. W przypadku sygnałów cyfrowych zaleca się natomiast, aby pasmo przenoszenia oscyloskopu było przynajmniej pięciokrotnie większe od największej częstotliwości taktowania zegara w mierzonym obwodzie.

Maksymalna częstotliwość próbkowania (sample rate) musi być większa niż dwukrotność maksymalnej częstotliwości sygnału mierzonego, co pozwala uniknąć zjawiska aliasingu. Częstym błędem jest utożsamianie tej ostatniej z częstotliwością graniczną pasma przenoszenia oscyloskopu. Przyjmując to, minimalna wymagana częstotliwość próbkowania powinna być dwa razy większa od tego ostatniego.

Jednym z parametrów mających duże znaczenie w oscyloskopach cyfrowych jest tzw. czas martwy (dead time, blind time), w którym przyrząd przetwarza i wyświetla zapisany w pamięci przebieg przed rejestracją kolejnego fragmentu sygnału. Przebiegi występujące w tym czasie nie zostaną zapisane, przez co wykrycie i zarejestrowanie zdarzeń losowych (szpilek zakłóceń) i sygnałów nieokresowych może być niekiedy utrudnione.

Listę najbardziej powszechnie występujących urządzeń zamyka generator sygnałowy. Nie jest on wymagany w każdej sytuacji, zapewnia jednak możliwość wytwarzania przebiegów testowych, obwiedni sygnałów i przebiegów w.cz. Szczególnie ułatwia sprawdzanie i uruchamianie układów radiowych oraz audio. Część możliwości tego typu urządzenia zawarta jest w niektórych modelach oscyloskopów cyfrowych, choć zazwyczaj jedynie w ograniczonym zakresie.

Stacja lutownicza wraz z akcesoriami

Zazwyczaj ciężko wyobrazić sobie pracę elektronika bez konieczności używania lutownicy. Jest to niezbędny element m.in. w przypadku wykonywania czynności serwisowych i prac montażowych czy przeróbek związanych z prototypowaniem urządzeń. Stacja lutownicza to rozwiązanie pozwalające na stabilizację temperatury i możliwość dopasowania wielkości grotu. Powinna mieć stosunkowo dużą moc zapewniającą szybkie nagrzewanie elementów i dobre zwilżanie powierzchni stopem, co pozwoli uniknąć ryzyka powstawania zimnych lutów. Znaczenie ma także wygoda użytkownika, co związane jest m.in. z obecnością ergonomicznego uchwytu kolby nieprzenoszącego ciepła, przewodu zasilającego z silikonu odpornego na przypalenie lub dodatków, takich jak miejsce do czyszczenia grotu. Rozpiętość cenowa stacji lutowniczych jest bardzo duża, w zależności od jej parametrów. Profesjonalnym minimum wydaje się posiadanie przynajmniej 70 W mocy grzewczej i możliwości stabilizacji temperatury końcówki grota.

Fot. 3. Stacja lutownicza to rozwiązanie pozwalające na stabilizację temperatury i możliwość dopasowania wielkości grotu

Rozszerzeniem możliwości lutownicy kolbowej jest stacja na gorące powietrze (hot air), która pozwala pracować z elementami SMD oraz wykonywać niektóre prace serwisowe. Umożliwia równomierne podgrzanie całego obszaru PCB i wszystkich końcówek dużego elementu, co ułatwia demontaż bez uszkodzeń ścieżek, ponadto przydaje się przy naprawach komponentów wykonanych z tworzyw sztucznych.

Niezbędnym wyposażeniem stacji lutowniczej są różnego typu materiały lutownicze, takie jak druty o różnych średnicach (ołowiowe i bezołowiowe), pasty lutownicze, topniki, plecionki, szczoteczki czy gąbki. Do tego konieczne jest posiadanie preparatów chemicznych niezbędnych do czyszczenia powierzchni, mycia i odtłuszczania elementów, poprawy kontaktu elektrycznego oraz zmywania etykiet.

Predrag Topić

właściciel Renex Group

Wszyscy mówią o bezpieczeństwie, jakości i ergonomii na stanowisku pracy. A jak jest w praktyce?

Dostarczamy meble przemysłowe na rynek polski już od 25 lat i dostrzegamy jak standardy bardzo się zmieniły. Nowoczesne stanowiska pracy były czymś, w co inwestowały początkowo głównie znaczące firmy zachodnie, albo takie, dla których był to zakup prestiżowy. Obecnie jest to norma. Najlepiej widać to w branży produkcji elektroniki, gdzie praca w strefach EPA wymusza stosowanie profesjonalnych rozwiązań, które są jednocześnie ergonomiczne i wydajne w przestrzeni. Odpowiednie ustawienie przestrzeni pracy pracownika sprawia, że jest mniej narażony na ryzyko chorób zawodowych i bardziej wydajny. Stosowanie rozwiązań ergonomicznych przekłada się więc na zmniejszenie kosztów związanych z miejscem pracy.

Czy krajowe firmy stać na produkty o wysokiej jakości czy też dominują tanie meble chińskie?

Na rynku europejskim nie widzi się wielu stanowisk pracy sprowadzonych z Chin, bo cena produktów tego typu nie jest głównym czynnikiem wyboru. Klienci wybierają jakość. Produkty importowane z tamtego regionu często są wykonane z aluminium i w nienależyty sposób zabezpieczane w transporcie co sprawia, że zamawiający musi liczyć się z ryzykiem uszkodzeń. Ostatecznie, uwzględniając również koszty transportu, oszczędności są znikome. Podobnie jest w przypadku mebli produkowanych na zlecenie np. metodami rzemieślniczymi. Już na wstępie – z powodu małej skali – wiążą się one z dużymi kosztami surowców i robocizny, a następnie powodują dodatkowe obciążenia wynikające z ich utrudnionego rozbudowywania i reorganizacji. Modułowe meble produkowane w Polsce dzięki zmniejszeniu kosztów transportu są przystępne cenowo, wykonuje je się ze stali, a więc surowca mniej podatnego na odkształcenia. Do tego jakość elementów w produkcji seryjnej jest dużo wyższa i, jak pokazuje praktyka, tych elementów można używać 20-30 lat, demontując i montując je dziesiątki razy w różnych konfiguracjach, w kolejnych lokalizacjach i oddziałach firmy.

Ochrona antystatyczna

Zapewnienie ochrony antystatycznej jest zagadnieniem kompleksowym, wymagającym całościowego podejścia, obejmującego m.in. wprowadzenie odpowiednich procedur oraz oznaczeń w miejscu pracy, a także środków ochrony indywidualnej, jak wspomniana już odzież czy opaski. W samym miejscu pracy za absolutne minimum uznaje się matę antystatyczną na podłodze pod fotelem oraz podkładkę antystatyczną na biurku, gdzie trzymany jest badany układ. Elementy te muszą być uziemione a stół powinien zapewnić możliwość dołączenia do uziemienia innych ważnych elementów, np. grotu lutownicy, opaski itp. Bardziej zaawansowane modele stołów mają antystatyczny blat odporny na przypalanie lutownicą i zabrudzenia oraz umożliwiający jego łatwe czyszczenie. Jest to dość ważne, ponieważ kapiąca cyna lub plamy z silikonu, pasty lub żywicy mogą bardzo szybko zniszczyć niezabezpieczoną nawierzchnię i spowodować konieczność wymiany mebla na nowy.

Fot. 4. Kompozycja stanowiska pracy nie jest sformalizowana i w praktyce spotyka się wiele rozwiązań, jak chociażby takie jak na zdjęciach

Bezpieczeństwo pracownika

Pracownikowi należy zapewnić nie tylko komfort, ale i bezpieczeństwo. Do takich celów służą wyciągi umożliwiające odessanie oparów podczas podgrzewania topników oraz stopów lutowniczych. Podczas lutowania oraz korzystania z środków chemicznych niezbędne jest zakładanie okularów ochronnych i rękawic. Te same środki ochrony powinny być stosowane przy innych czynnościach, aby wyeliminować ryzyko urazów wywołanych np. zranieniem przez końcówkę obcinanego drutu czy kontaktem z gorącą częścią lutownicy. Do niezbędnego wyposażenia na stanowisku pracy bezwzględnie zaliczyć należy ponadto apteczkę.

Dla ochrony wzroku warto pomyśleć również o lampie na wysięgniku lub wsporniku, najlepiej z wbudowaną lupą. Pozwala to na wygodne wykonywanie prac z drobnymi elementami, przy możliwości swobodnego operowania przy tym obiema rękami.

Podsumowanie

Podstawowe wyposażenie bezpiecznego oraz ergonomicznego stanowiska pracy dla elektronika wiąże się z koniecznością nabycia wielu elementów. Zagadnienie wymaga odpowiedniego przemyślenia oraz zaplanowania, z uwzględnieniem specyfiki wykonywanych zadań oraz potencjalnych planów rozszerzenia działalności. Niewątpliwie jednak jest to element niezbędny, którego nie wolno zaniedbywać ani ignorować. Nie można pozwolić sobie również na żadne zaniedbania w tym względzie, ponieważ może się to odbić negatywnie na jakości wytwarzanego produktu lub usługi, organizacji oraz efektywności pracy przedsiębiorstwa, a w najgorszym przypadku zdrowiu pracownika.

Damian Tomaszewski