Czy REACH jest problemem elektroniki?

REACH jest dosyć obszernym dokumentem, liczy kilkaset stron. Wiele firm uważa zalecenia w nim zawarte za skomplikowane i niejasne. Pojawiają się opinie, według których rozporządzenie nie definiuje kluczowych pojęć w wystarczająco precyzyjny sposób, a niektóre informacje są niekompletne. W związku z tym powstają liczne przewodniki i dodatkowe opracowania na temat nadchodzących zmian w prawie.

Wiele informacji można znaleźć na stronach internetowych Europejskiej Agencji Chemikaliów (European Chemical Agency, ECHA). Jest to instytucja, z siedzibą w Helsinkach, odpowiedzialna za realizację procedur związanych z rejestracją chemikaliów według wytycznych REACH, w tym za wszelkie wsparcie merytoryczne w kwestiach związanych z tym rozporządzeniem.

Skala i cele projektu

Niedociągnięcia i ewentualne niejasności w treści rozporządzenia można próbować tłumaczyć rozmachem przedsięwzięcia, jakim było stworzenie REACH. Rozporządzenie, które zastąpi 40 dotychczas obowiązujących aktów prawnych, jest uznawane za jeden z najbardziej złożonych projektów legislacyjnych, nad którymi pracowano w ramach Unii Europejskiej. Zaplanowano, że rejestracja ponad 30 tysięcy substancji chemicznych, których dotyczy omawiane opracowanie, zajmie w sumie jedenaście lat.

Jest kilka zasadniczych celów wprowadzenia tego rozporządzenia. Głównym jest ochrona ludzkiego zdrowia oraz środowiska przed wpływem toksycznych substancji chemicznych. Kolejnym jest zwiększenie konkurencyjności w kluczowych sektorach gospodarki w Unii Europejskiej oraz zapewnienie wolnego przepływu substancji chemicznych na wewnętrznym rynku Wspólnoty. Ważne jest też rozpowszechnienie metod oceny zagrożenia wynikającego ze stosowania substancji chemicznych oraz wspieranie innowacyjności, poprzez niejako wymuszenie na producentach dążenia do zastępowania toksycznych substancji związkami bezpiecznymi dla człowieka.

Czy REACH dotyczy elektroniki?

Pozornie może się wydawać, że nie, ponieważ dotyczy chemikaliów i zawiera zalecenia głównie dla przemysłu chemicznego. Nie jest to jednak prawdą. Dyrektywa RoHS zwiększyła świadomość producentów w zakresie szkodliwych substancji używanych w przemyśle elektronicznym. Jednak poza substancjami wymienianymi w RoHS w elektronice i elektrotechnice używa się znacznie większej liczby niebezpiecznych związków chemicznych, które podlegają wytycznym REACH. Oznacza to konieczność ich rejestracji, a w przypadku niektórych, szczególnie niebezpiecznych substancji należy liczyć się nawet z ograniczeniem ich stosowania.

Substancje, które podlegają wytycznym, są określane ogólnym terminem SVHC (substances of very high concern), czyli jako substancje wzbudzające szczególnie duże obawy. Charakteryzują je szczególne właściwości. SVHC to substancje rakotwórcze, mutagenne lub działające szkodliwie na rozrodczość, określane skrótem CMR (carcinogenic, mutagenic or toxic to reproduction), trwałe w środowisku, mające zdolność do bioakumulacji i toksyczne – PBT (persistent, liable to bioaccumulate and toxic) albo bardzo trwałe, o dużej zdolności do bioakumulacji, tzw. vPvB (very persistent and very liable to bioaccumulate).

Wyrób, substancja, mieszanina?

Rozporządzenie REACH definiuje kilka zasadniczych terminów, których znajomość jest niezbędna do poprawnego wdrożenia wytycznych normy (patrz ramka). Problemem może być jednak poprawna interpretacja tych pojęć.

Wyrób to według klasyfikacji przyjętej w rozporządzeniu artykuł (produkt), o którego funkcji decyduje forma, a nie skład chemiczny. Przykładem może być plastikowy widelec. O jego funkcjonalności decyduje odpowiedni kształt i to sprawia, że jest zaliczany do wyrobów, a nie substancji, mimo że jest wykonany całkowicie z tworzywa sztucznego. Na podstawie tego przykładu do wyrobów można zakwalifikować m.in. obudowy, płytki drukowane, kable, podzespoły elektroniczne oraz całe urządzenia. Przykładem mieszanin (wcześniej określanych jako preparaty) są z kolei rozmaite stopy, w tym stopy lutownicze, farby, kleje.

Zdarzają się jednak sytuacje, w których trudno jednoznacznie orzec, czy dany produkt jest wyrobem, czy mieszaniną substancji. Najczęściej podawanym przykładem są kartridże i termometry cieczowe. Pierwszy produkt jest traktowany jak pojemnik z substancją (tonerem), a drugi jako wyrób zawierający substancję (ciecz), która jest jego integralną częścią. Rozróżnienie to jest ważne, ponieważ rozporządzenie nakłada różne obowiązki na producentów i importerów w zależności od tej klasyfikacji.

Obowiązki

REACH nakłada cztery zasadnicze obowiązki na producentów, importerów i dostawców, którzy wprowadzają na rynek Unii Europejskiej wyroby w rozumieniu definicji zawartej w treści rozporządzenia. Pierwszym jest zgłoszenie, w tym rejestracja wstępna, substancji, które mogą zostać uwolnione w czasie normalnych lub przewidywalnych warunków użytkowania wyrobu. Rejestracja dotyczy też substancji, które w wyrobach danego podmiotu występują w ilościach przekraczających 1 tonę rocznie.

Do obowiązków należy też zgłoszenie do ECHA obecności substancji w wyrobie pod warunkiem, że znajduje się ona na liście substancji wymagających rejestracji, gdy ilość tej substancji zawartej w wyrobach producenta wynosi 1 tonę rocznie lub substancja występuje w wyrobach w stężeniu powyżej 0,1% wagowo.

Kolejne obowiązki to informowanie użytkowników o obecności substancji SVHC w wyrobie oraz przestrzeganie ograniczeń obowiązujących w Unii Europejskiej, które dotyczą dopuszczalnej zawartości tych substancji w wyrobach.

Potencjalne problemy

Zgodnie z wytycznymi REACH konsument może zażądać od dostawcy wyrobu informacji o niebezpiecznych substancjach w nim zawartych. W takim przypadku producent ma obowiązek bezpłatnie, w ciągu 45 dni, na dane zapytanie odpowiedzieć, udzielając informacji pozwalających na bezpieczne używanie danego produktu. Można sobie wyobrazić sytuację, gdy zapytanie trafi do sprzedawcy detalicznego, który w poszukiwaniu odpowiedzi skontaktuje się z dystrybutorem hurtowym, który z kolei zgłosi się do producenta. Analitycy rynku już dziś ostrzegają przed komplikacjami, jakie mogą w takiej sytuacji wystąpić (np. paraliż informacyjny).

Brakuje narzędzi do kompleksowego informowania o składzie chemicznym poszczególnych elementów urządzeń. Największym problemem może więc okazać się zbieranie takich danych i zarządzanie nimi w efektywny sposób. Nie ma standardu w tym zakresie, co oznacza, że można spodziewać się problemów w komunikacji. Dlatego firmy już dziś zaczynają współpracę nad stworzeniem mechanizmów, które usprawnią przetwarzanie i wymianę informacji wymaganych przez REACH. Jednak nie należy się spodziewać, że proces ten szybko się zakończy.

Otwartą kwestią pozostaje też ochrona informacji na temat składu chemicznego poszczególnych komponentów, który często decyduje o unikalnych właściwościach finalnego produktu. Skład chemiczny jest w takim wypadku pilnie strzeżoną tajemnicą firmy. Stąd może wynikać niechęć producentów do udzielania klientom kompleksowej informacji w tym zakresie.

Brak świadomości

W 2008 roku organizacja IPC przeprowadziła badanie 749 firm, stanowiących ogniwa łańcucha zaopatrzenia przemysłu elektronicznego w skali globalnej. Badanie objęło firmy działające m.in. w Ameryce Północnej, w Europie i w Chinach, a dotyczyło świadomości na temat rozporządzenia REACH. Wyniki zaskoczyły negatywnie. Około jednej trzeciej badanych wykazała niski poziom zrozumienia wpływu i zakresu działania rozporządzenia REACH. Najlepiej pod tym względem wypadli menedżerowie ds. bezpieczeństwa, zdrowia i środowiska, natomiast najgorzej – kadra zarządzająca ds. produkcji i zakupów.

REACH towarzyszy motto, które w wolnym tłumaczeniu oznacza: bez informacji nie wejdziesz na rynek (no data, no market). Wynika z tego, że substancje, które nie zostaną zarejestrowane, nie mogą być wprowadzone do obrotu w żadnej postaci. Mimo że kalendarz REACH rozkłada poszczególne etapy rejestracji w czasie, warto już dziś mieć to motto na uwadze.

Monika Jaworowska