Duże znaczenie usług i materiałów do produkcji elektroniki to wynik wzrostu znaczenia jakości i zaawansowania technologii we współczesnej elektronice

Rynek materiałów cechuje się także wysokim stopniem specjalizacji i dużą liczbą ciekawych nisz technologicznych, pozwalających rozwijać biznes nawet małym, ale wąsko specjalizowanym dostawcom przy silnej konkurencji.

Dla wielu dostawców materiały, szablony i wiązki kablowe stanowią też cenny dodatek uzupełniający główną działalność biznesową. O ile maszyny kupuje się raz na wiele lat, o tyle materiały potrzebne są na bieżąco, dzięki czemu stanowią one dobry środek do ograniczania okresowych wahań obrotów, ułatwiają utrzymanie stałego kontaktu z klientem oraz dają szansę na proponowanie usług w znacznie większej skali, jeśli chodzi o kompleksowość zaopatrzenia.

Miniaturyzacja i coraz większa złożoność elektroniki

Rys. 1. Ocena, jaka jest aktualnie konkurencja na rynku usług i materiałów do produkcji elektroniki w Polsce

Rozwój rynku materiałów i usług związanych z produkcją elektroniki to w największym stopniu pochodna szybkiego rozwoju samej elektroniki. Wraz z tym jak rośnie rynek, pojawia się coraz większe zapotrzebowanie na materiały wykorzystywane podczas produkcji i jest to naturalny proces branży elektroniki.

Pomagają też takie czynniki, jak wzrost zaawansowania technologicznego urządzeń i coraz wyższe wymagania techniczne stawiane przed urządzeniami elektronicznymi. Wraz z nimi pojawia się konieczność realizacji dodatkowych operacji podczas produkcji, na przykład lakierowanie, zalewanie, wzmacnianie, zabezpieczanie, oznaczanie. Każda z takich czynności wiąże się z wykorzystaniem specjalistycznych materiałów oraz często także sprzętu służącego do nakładania i dystrybucji materiałów chemicznych.

Postępująca miniaturyzacja, coraz większa złożoność układowa, spory udział w rynku układów zasilanych niskimi napięciami, a nawet duża liczba interfejsów komunikacyjnych powodują, że wrażliwość współczesnych układów elektronicznych na wyładowania elektrostatyczne lub narażenia mechaniczne jest dzisiaj znacznie większa niż dawniej.

Współczesna elektronika jest delikatna mechanicznie i wrażliwa elektrycznie, przez co produkcja wymaga poświęcenia uwagi na zabezpieczenie i ochronę układu podczas eksploatacji przed narażeniami. W procesie rozwoju rynku pomaga też coraz większe otwarcie się naszych producentów OEM i EMS na eksport, bo zwykle wymagania partnerów zagranicznych wymuszają dbanie o wiele zagadnień związanych z wysokim poziomem technicznym i odpornością środowiskową elektroniki.

Zainteresowanie jakością

Rys. 2. Zestawienie opinii na temat sytuacji na rynku w pierwszej połowie roku (a) i tendencji co do zmian koniunktury (b)

Zapotrzebowanie na materiały i usługi produkcyjne bardzo często jest silnie powiązane ze wzrostem znaczenia jakości w produkcji elektroniki. Firmy skupione w naszej branży inwestują i przykładają dużą wagę do rozwoju posiadanej technologii produkcji w stronę jej większego zaawansowania, powtarzalności, dokładności i precyzji, a także w kierunku minimalizacji braków i problemów technicznych powstających przy produkcji. Trend ten wyraźnie widać w stale rosnących wymaganiach technicznych, powiększającej się liczbie firm na rynku, które stawiają na zaawansowane technologie, oraz w statystykach sprzedaży.

Presja na jakość to także wynik tego, że od 9 lat krajowi producenci elektroniki wspierają swoją działalność za pomocą wielu funduszy i programów rozwojowych Unii Europejskiej. Zdecydowana większość dotychczasowych nowych inwestycji bazuje na dofinansowaniu z funduszy unijnych, a ponieważ wsparcie to kierowane jest w stronę poprawy konkurencyjności na rynku, domyślnie pieniądze wydawane są na nowe technologie. Dla rynku materiałów i usług wspomagających produkcję jakość jest bardzo istotnym czynnikiem prorozwojowym, bo poszerza rynek w tym najbardziej wartościowym i ważnym segmencie preferującym produkty lepsze i bardziej zaawansowane.

Tabela 1. Przegląd ofert dostawców wiązek kablowych

Na zainteresowanie jakością, dobrymi materiałami i usługami o wysokim zaawansowaniu mają też wpływ inwestycje zagraniczne. Z jednej strony tworzą one popyt, nierzadko w obszarach mało popularnych w kraju lub jeszcze niedocenianych przez rodzime firmy, z drugiej strony firmy takie edukują w pewnej mierze rynek, wskazując, co jest popularne i warte inwestycji. W produkcji elektroniki pojawia się wiele nowości, urządzeń, materiałów, np. stopów i past lutowniczych lub środków chemicznych.

Nierzadko w określonym obszarze funkcjonuje kilka równoległych technologii, podobnych, ale różnych w szczegółach i o niejasnych perspektywach rozwojowych. Producenci elektroniki niejednokrotnie unikają inwestycji w takiej sytuacji i wyboru określonego rozwiązania, gdyż boją się ryzyka nietrafienia w coś, co się nie przyjmie lub po krótkim czasie zostanie wycofane ze sprzedaży. Stąd technologie wykorzystywane przez duże firmy zagraniczne mają nierzadko charakter wskazujący na długoterminowe perspektywy.

Problemy rynku wynikają z kryzysu

Rys. 3. Zestawienie wzrostów i spadków obrotów dostawców materiałów do produkcji elektroniki w latach 2010-2012

Problemy omawianego rynku w największym stopniu dotyczą materiałów do produkcji i wiążą się z konkurencją ze strony dostawców dalekowschodnich. Część tamtejszych firm konkuruje ceną, dostarczając produkty miernej jakości i psując biznes tym, którzy poświęcają wiele uwagi jakości. Konkurencja ze strony słabych towarów chińskich prowadzi też do widocznego rozproszenia rynku.

Sprzedawać materiały dzisiaj może praktycznie każdy, bo ich producentów jest wielu i nietrudno nawiązać kontakty handlowe. W gorszej sytuacji rynkowej, jaką mamy obecnie, takie firmy konkurują ceną i szukają dla siebie szans wśród producentów nastawionych na produkcję tanim kosztem. Rynek krajowy w ostatniej dekadzie bardzo zmienił swoje oblicze na profesjonalne, ale nadal spora część firm EMS i producentów elektroniki prezentuje zachowawcze podejście do inwestycji, rozwoju technologii i ma niewielką wiedzę na temat nowości.

Gdyby takich firm nie było, zapewne nie byłoby też problemu z jakościową konkurencją. W największym stopniu ten negatywny trend widać w produktach ochrony przed ESD. Aktualna sytuacja gospodarcza dla wielu producentów EMS i OEM wiąże się z ograniczeniem tempa rozwoju sprzedaży, mniejszymi wolumenami produkcyjnymi, będącymi pokłosiem oszczędności, spadku produkcji i zależności od rynków zagranicznych, na których też często nie dzieje się najlepiej. Nie są to spadki dramatycznie duże, ale zauważalnie degradują tempo rozwoju.

Perspektywy na kolejne lata

Rys. 4. Wzrosty i spadki sprzedaży w zakresie usług w ostatnim okresie

Do przedłużającej się nie najlepszej sytuacji na rynku europejskim w kolejnych latach mogą dołożyć się kłopoty z malejącym wsparciem finansowym ze strony funduszy rozwojowych Unii Europejskiej. Wraz z końcem 2013 roku w przeszłość odchodzi wiele dotacji i programów wsparcia, z których nasi producenci OEM i EMS korzystali obficie w ostatnich latach. W kolejnych latach wsparcia ze strony takich funduszy ma być znacznie mniej, a zamiast nich będą pożyczki.

W porównaniu do bezzwrotnej dotacji, pożyczka wymagająca najpierw wykazania się zdolnością kredytową, a z czasem oddania udzielonego wsparcia, będzie niestety narzędziem mniej atrakcyjnym, zwłaszcza dla tych małych przedsiębiorstw, które nie mają kapitału na część własną. Brak dotacji może sprawić, że firmy mogą mieć gorszy dostęp do nowych technologii, a inwestycje mogą być realizowane w mniejszej skali.

Producenci elektroniki zmagają się też z importerami tanich materiałów z Azji. Podobnie jak dzieje się w zakresie komponentów dla automatyki i przemysłu, tak samo w przypadku materiałów do produkcji widać rosnącą aktywność dystrybutorów katalogowych i o ogólnym profilu, którzy nieustannie poszerzają swoją ofertę. Rynek penetrują też specjalizowani dystrybutorzy z zagranicy, głównie z Niemiec. Poszerza to rynek i zaostrza konkurencję, która przez połowę ankietowanych specjalistów uznana została za silną (rys. 1). To zauważalnie więcej niż w innych sektorach związanych z produkcją elektroniki.

Na koniec warto zauważyć, że w kraju coraz trudniej być konkurencyjnym, bo szanse na rozwój mają tylko wytwórcy innowacyjnych, specjalistycznych i nowoczesnych urządzeń. Nie jest to proste zadanie, stąd nie dla wszystkich producentów OEM perspektywy na kolejne lata można uznać za dobre.

Usługi specjalistyczne dla produkcji

Rys. 5. Struktura obrotów dostawców materiałów. 30% firm ma sprzedaż roczną przekraczającą 10 mln zł rocznie

Zainteresowanie usługami wspomagającymi produkcję można traktować jako echo dużego znaczenia montażu kontraktowego elektroniki i outsourcingu w produkcji. Część z takich zadań można znaleźć u producentów EMS, którzy w naturalny sposób poszerzają katalog dostępnych kompetencji o usługi. Niemniej duża część firm kontraktowych, nawet jeśli formalnie oferuje klientom specjalistyczne usługi, także kooperuje przy ich realizacji.

Pomijając wiązki kablowe, które mogą być traktowane jako osobna kategoria, cała reszta, jak usługi mechaniczne, serwisowe, projektowe, ma charakter rozproszony i nierzadko przypisany do małych, wyspecjalizowanych firm. Czasem usługi zewnętrzne przypisane są do produkcji własnej, czego przykładem mogą być usługi CNC lub wykonywanie pakietów akumulatorów.

Wynika stąd, że bezsprzecznie znaczenie specjalistycznych zadań związanych z produkcją elektroniki jest już dzisiaj istotne i należy oczekiwać, że będzie w przyszłości się powiększać, ale pomijając drobne wyjątki, nie będą one raczej rozwijane przez niezależne wyspecjalizowane firmy. Raczej należy oczekiwać, że producenci dysponujący maszynami i wybrane firmy EMS, które zainwestowały w dodatkowe, uzupełniające technologie, będą oferować je na wolnym rynku lub w kooperacji.

Warto zwrócić uwagę, że poza usługami typowymi i popularnymi, jak chociażby serwis i inne wymienione w tabelach 1 i 2, tematyka ta obejmuje wiele unikalnych i specjalistycznych zadań, do których można zaliczyć produkcję uszczelek i taśm, zalewanie, lakierowanie płytek, a nawet usługi konsultingowe i badawcze. Odpowiadający takim zadaniom rynek jest dzisiaj bardzo rozproszony, nierzadko między wiele branż i bez szans na większą konsolidację, ale z pewnością wart skatalogowania, dostrzeżenia i omówienia.

Wiązki kablowe wczoraj...

Rys. 6. Sprzedaż usług dla produkcji elektroniki w kraju. Tylko 18% firm zadeklarowało obroty powyżej 5 mln zł

Efektem miniaturyzacji i rozwoju technologii było też pojawienie się na rynku elektroniki usług wykonywania wiązek kablowych. Tak jak nie da się dzisiaj montować płytek drukowanych z elementami SMD bez posiadania specjalistycznych urządzeń, tak samo nie da się zaciskać specjalistycznych i miniaturowych złączy.

Z uwagi na coraz mniejsze wymiary tych elementów potrzebne są precyzyjne urządzenia oraz dopasowane końcówki. W praktyce trzeba posiadać wiele narzędzi do zaciskania, bo każde złącze jest inne. Producent elektroniki, który chce wytwarzać okablowanie we własnym zakresie, musi więc ponosić duże koszty osprzętu lub świadomie ograniczać się do korzystania z takich elementów, do których ma narzędzia montażowe.

Okablowanie musi spełniać też surowe wymagania w zakresie odporności mechanicznej, kompatybilności elektromagnetycznej, niepalności i zapewnienia wysokiej jakości izolacji. Dlatego coraz więcej producentów, zamiast inwestować w kosztowny sprzęt do produkcji i certyfikację, woli ten problem przekazać specjalistom, bo jest to sposób na zapewnienie wysokiej jakości produktu finalnego.

Wiązki kablowe to przykład usługi, która w ostatnich kilku latach stała się popularna na rynku polskim także dlatego, że nie da się jej całkowicie zautomatyzować. Stąd też blisko dekadę temu w naszym kraju powstało kilka dużych zakładów produkujących wiązki dla motoryzacji i branży AGD, które bazowały na taniej sile roboczej w rejonach o wysokim bezrobociu.

Tabela 2. Przegląd ofert dostawców usług dla produkcji i szablonów do SMT

Fabryki takie zatrudniały tysiące osób i można powiedzieć, że ich pojawienie się na naszym rynku otworzyło rynek na te usługi i wywołało powstanie podobnych usługodawców w zakresie specjalistycznym. Po kilku latach, wraz z kryzysem duże fabryki wiązek zaczęły redukować swój potencjał i tematyka wiązek kablowych spowszedniała. Najtrudniejszy dla tej branży był 2009 rok, gdy na rynku panowała wielka niepewność i który stał się zalążkiem procesów konsolidacyjnych.

Niestety o ile większość firm dystrybucyjnych i produkcyjnych ma zróżnicowane portfolio produktów i szeroką ofertę, pozwalającą ograniczyć ryzyko dekoniunktury, o tyle producenci wiązek mają kłopot z taką dywersyfikacją i tym samym omawiana branża jest mocno podatna na wahania popytu. Dlatego w obszarze specjalistycznym większość firm produkująca wiązki łączy tę działalność z inną: handlem, produkcją, innymi usługami.