Układ sił na rynku się zmienia

Rys. 5. Kryteria oferty handlowej w największym stopniu wpływające na wybór diod mocy. Blisko 90% głosujących potwierdziło, że najważniejsza jest cena

Duży potencjał drzemiący w rysunku oświetlenia LED oraz potencjalne duże zyski spowodowały, że tematyką tą zainteresowało się i zajęło wiele firm w Polsce. Dotyczy to dystrybutorów diod i układów zasilających, które stały się normalnym rozszerzeniem ofert dla dostawców komponentów, ale nie tylko, bo LED-y to temat atrakcyjny dla producentów złączy, płytek drukowanych, firm kontraktowych, urządzeń technologicznych.

Na rzecz oświetlenia LED oferty przygotowują dostawcy zasilaczy, aparatury pomiarowej, a także wiele firm, które postanowiły wejść na nowy i otwierający się rynek i zająć produkcją lamp, modułów oświetleniowych lub innych podobnych i powiązanych produktów. Oprócz dostawców powiązanych ze znanymi i wiodącymi markami, którzy nastawili się na długofalową współpracę, pojawiło się wiele firm, które można nazwać importerami okazjonalnymi, którzy organizują import jednorazowy skuszeni przypadkową ofertą lub możliwościami.

W takich działaniach celują głównie mniejsze firmy krajowe, którym ze względu na obecność międzynarodowych firm na polskim rynku trudno jest się przebić. Efekt jest taki, że klienci coraz bardziej zrażają się do tanich produktów azjatyckich, co uprzywilejowuje pozycję znanych marek i dużych silnych dostawców. Słabsi dostawcy i producenci zaczynają coraz bardziej odstawać od czołówki, co może spowodować, że na polskim rynku za kilka lat będą tylko liczyły się 3-4 marki. Gdy taki scenariusz okaże się prawdopodobny, to będzie znaczyło, że rynek jest w przededniu procesu konsolidacji.

Nowości

Rys. 6. Parametry techniczne diod, które w największym stopniu decydują o wyborze tych produktów

Na rynku zawsze nowością są diody o rekordowo dużej wydajności świetlnej, która przekroczyła już 150 lm/W. Ale o ile dawniej chodziło o sam rekord, o tyle dzisiaj duża wydajność często jest uzupełniana dodatkowymi parametrami: temperaturą barwową, współczynnikiem oddawania barw lub niestandardowym wykonaniem. Diody LED są coraz jaśniejsze przy mniejszym bądź takim samym prądzie zasilającym, ale często także są mniejsze pod względem wymiarów, mają CRI powyżej 90 i to nawet przy wysokiej temperaturze barwowej.

Trend ten widać w tym, jak szybko rozwija się dzisiaj technologia diod typu COB (chip on board), pozwalająca na realizację płaskich emiterów o szerokim kącie rozsyłu światła i o bardzo dużej gęstości (do 70 chipów/cm²). Dioda COB to element wielostrukturowy, w którym chipy umieszczone są bezpośrednio na laminacie aluminiowym.

Sposób ten pozwala na niewielkiej powierzchni jednego modułu otrzymać strumień światła o dużej gęstości, zwłaszcza w porównaniu z diodą z wyprowadzeniami, w której maksymalna gęstość upakowania wynosi 4 diody/cm². Największą zaletą diody COB jest generowanie strumienia światła o bardzo dużej mocy. Źródła światła LED COB cechuje: najwyższa niezawodność, duża odporność na wahania napięcia i prąd udarowy, jednolita temperatura barwowa i w pełni płynne światło. Na rynku można spotkać oświetlacze LED zbudowane na bazie diod COB, które mają moc nawet powyżej 100 W, co pozwala budować za ich pomocą lampy dotąd zarezerwowane dla halogenów i żarówek rtęciowych.

Szybko poszerza się oferta dostępnych gotowych modułów oświetleniowych, gdzie na laminacie aluminiowym zamontowane są emitery i system zasilania. Kiedyś większość z nich była wykonywana na zamówienie, obecnie wiele podstawowych typów można kupić z półki. Zmiany dotyczą też zawartego na modułach zasilacza, który nie tylko zasila i reguluje jasność, ale coraz częściej ma opcję komunikacji bezprzewodowej lub pracuje w sieci.

W wielu wypadkach nowości w technologii oświetlenia LED to de facto nowoczesne wzornictwo i unikalne rozwiązania w zakresie integracji emiterów w urządzeniu lub produkcie. Takie nowości są dla wytwórców nawet atrakcyjniejsze od zwykłych zamienników żarówek, bo nie ma w nich tak silnej presji na współczynnik wydajność/cena.

Zasilanie dla diod LED dużej mocy

Rys. 7. Zestawienie pozytywnych czynników kształtujących rynek oświetlenia LED wraz z ich siłą oddziaływania na rynek

O ile kilka lat temu specjalizowanych produktów do zasilania diod na rynku było niewiele, o tyle teraz bez trudu można wybierać spośród ofert wielu producentów i typów jednostek zasilających. Rośnie też stopień zaawansowania technicznego zasilaczy do diod, co ma korzystny wpływ na parametry oświetlenia i trwałość.

Oferta rynku komponentów i jednostek zasilających jest z pewnością bardzo szeroka i obejmuje gotowe jednostki zasilające w obudowie, moduły OEM i układy scalone specjalizowanych konwerterów impulsowych. Większość z scalonych zasilaczy dla LED to przetwornice obniżające lub rzadziej podwyższające wejściowe napięcie stałe.

Ich układ sterujący zapewnia ograniczenie prądu wyjściowego na poziomie wymaganym przez LED, stabilizację i regulację tego prądu oraz kompensację temperaturową. Do ich wyjścia można dołączyć zwykle od jednej do kilku diod połączonych szeregowo. Ich parametry pracy są stale monitorowane. Standardem wielu rozwiązań jest układ pomiaru prądu płynącego przez diody oraz obwody detekcji błędów. Kolejne obwody umożliwiają regulację jasności, generowania efektów i podobne funkcje.

Sprawność zasilaczy nierzadko przekracza 90%, napięcie wejściowe zmienia się od wartości charakterystycznych do zasilania bezpośrednio z baterii po współpracę bezpośrednio z siecią energetyczną. Zasilacze w obudowach lub wykonane jako tzw. open-frame, obejmują zwykle jednostki o mocy od kilku do kilkudziesięciu watów, maksymalnym napięciu na tyle wysokim, że możliwe jest zasilanie kilku diod połączonych szeregowo i dodatkowymi funkcjami jak regulacja jasności. W sumie to nic zaskakującego, ale w tym przypadku liczy się głównie trwałość, spełnianie certyfikatów i ogólna bezproblemowość.

Zasilacze dla diod LED są w ofertach wielu producentów systemów zasilania. Niemniej z upływem czasu widać, że rynek zdecydowanie przejmują producenci dalekowschodni, celujący w tworzeniu szerokiego asortymentu standardowych konstrukcji o dobrym poziomie jakości.

Rynek dystrybucji

Rys. 8. Zestawienie analogiczne jak w przypadku rysunku 7, ale dotyczące czynników negatywnych

Przez wiele lat rynek produktów związanych z oświetleniem LED w powszechnej opinii był atrakcyjną nowością, a sprzedaż diod była dla firm dystrybucyjnych silnym magnesem. Wiele z nich rozbudowało oferty w tym obszarze, nawiązując kontakty z producentami i promując diody wśród swoich klientów. Niemniej firmy handlowe szybko podzieliły się już wszystkimi znanymi i najważniejszymi markami tych produktów i obecnie proces rozszerzania sieci sprzedaży o kolejne firmy, które "wchodzą w LED-y" i już praktycznie się skończył.

Rynek tym samym wszedł w fazę zrównoważonego rozwoju, co doskonale widać z danych zebranych w ankietach i pokazanych na rysunku 1, gdzie zilustrowane zostały wzrosty i spadki obrotów w zakresie oświetlenia LED w ostatnich trzech latach. Wzrosty są nieco mniejsze niż obserwowane trzy lata temu, kiedy pracowaliśmy nad poprzednią edycją raportu - znacznie więcej firm mieści się teraz w przedziale 0-15% w zakresie przyrostu sprzedaży w skali roku, wcześniej więcej przedsiębiorstw miało te wskaźniki lepsze. Jednocześnie wyniki są stabilniejsze a różnice pomiędzy poszczególnymi latami wydają się znacznie mniejsze niż trzy-pięć lat temu.

Zdaniem połowy specjalistów liczba firm zajmujących się sprzedażą komponentów związanych z omawianą tematyką w ostatnich dwóch latach wzrosła, ale porównując listy z obecnego opracowania z danymi z poprzednich edycji raportu z 2012 i 2009 roku, można wysnuć wniosek, że ten rozwój siatki sprzedaży dotyczy niszowych (np. przemysłowych) i mniej popularnych marek.

Tanie marki LED-owe, nieznani szerzej dostawcy azjatyccy skupiający się na najtańszych produktach zaostrzają coraz bardziej konkurencję na rynku. Trzy lata temu stopień konkurencji jako bardzo silny określiło 20% ankietowanych, obecnie już blisko dwa razy więcej (rys. 2). Oceniając warunki biznesowe w omawianej grupie produktów, warto jeszcze zerknąć na wyniki ankiety, w której pytaliśmy o to, co działo się na rynku krajowym przez pierwszy kwartał 2013 roku (ponownie rys. 2). Ponad połowa osób oceniła warunki biznesowe w tym okresie jako takie same jak wcześniej lub nawet lepsze (27%). To z pewnością niezła wiadomość, tak samo jak to, że zdaniem aż 73% ankietowanych, a więc blisko trzech-czwartych ogółu, koniunktura na rynku się poprawia.

Obroty dostawców ze sprzedaży oświetlenia ledowego wahają się w zależności od stopnia zaangażowania w tej tematyce (rys. 3 i 4). Dla firm, dla których jest to tylko jedna z wielu pozycji w ofercie, sięgają one około 100 tys. zł rocznie. Taką sprzedaż ma co czwarta firma wymieniona w tabeli 3. Ale patrząc na drugi koniec zestawienia, widzimy, że co dziesiąta firma wykracza ze sprzedażą powyżej 10 mln zł rocznie, a firm, które przekraczają 1 mln obrotów, jest też prawie połowa.

Zgodnie z rysunkiem 4 dla połowy przedsiębiorstw oświetlenie LED wynosi nie więcej niż 10% sprzedaży. Liczba wyspecjalizowanych dostawców, dla których jest to główna część biznesu, jest znacznie mniejsza i nie przekracza 10% w sumie. Wnioski są takie, że przy dużej liczbie firm aktywnych w omawianym obszarze, dla większości są to produkty uzupełniające ofertę, ale jednocześnie zapewniające coraz większe wpływy.

Sprzedaż jest zauważalnie większa niż trzy lata temu, co przy małym udziale ledów w obrotach wskazuje najprawdopodobniej na to, że główny nurt rozwoju rynku oświetlenia diodowego kieruje się w stronę aplikacji profesjonalnych, zastosowań specjalistycznych i niekoniecznie tych, które można by nazwać konsumenckimi.