Wzornictwo

Oświetlenie ledowe traci powoli swój toporny wygląd, jakie miały pierwsze zamienniki żarówek i oprawy oświetleniowe. Wiele rozwiązań było początkowo tworzonych w oparciu o detale konstrukcyjne, technologie i projekty charakterystyczne dla źródeł klasycznych, do których diody dokładano trochę na siłę.

Kolejne generacje produktów tę szorstkość inżynierską zacierały, a dzisiaj doszliśmy do tego, co zawsze było zapowiadane jako atut oświetlenia ledowego, a więc doskonałe możliwości integracji w systemie oświetleniowym oraz możliwość tworzenia za pomocą diod źródeł światła o niebanalnym wzornictwie.

Najważniejsze zjawiska o negatywnym wpływie na rozwój rynku

Najbardziej palącym problemem dla rynku oświetlenia LED są produkty tanie o słabej jakości i podróbki wyrobów markowych, a na drugim miejscu duża konkurencja na rynku. Za te problemy odpowiedzialne są głównie zamienniki żarówek, a więc produkty w dużej mierze zestandaryzowane i wytwarzane przez wielu azjatyckich producentów. Są one traktowane jako wymienny element dostępny z wielu źródeł, a więc taki, który kupuje się jak najtaniej. W praktyce oznacza to słabe produkty: awaryjne, o małej żywotności, kiepskim oddawaniu barw, generujące zaburzenia elektromagnetyczne i o słabej sprawności. W eliminacji słabych produktów byłaby pomocna wysoka świadomość techniczna nabywców, którzy znają aspekty techniczne oświetlenia LED i są w stanie je zweryfikować. Niestety kompetencji i rozeznania brakuje, a na rynku jest dużo tanich produktów, z wirtualnymi gwarancjami, co jest plagą rynku konsumenckiego i niestety przenosi się też na produkty profesjonalne. Oczywiście wiele z dostępnych zamienników, nawet tych niepochodzących od znanych marek, zapewnia dobre parametry i jakość. Ich utrzymanie wiąże się jednak z koniecznością kontroli jakościowej u producenta azjatyckiego przed wysyłką towaru. A to kosztuje i wymaga zachodu.

Przykładem mogą być źródła liniowe (taśmy), żarówki w stylu retro z diodami filament, źródła panelowe i inne rozwiązania wielkoformatowe. Takich nietypowych źródeł powstaje dzisiaj bardzo wiele i są one chętnie stosowane do iluminacji klubów, restauracji, obiektów rozrywkowych i podobnych.

Czas na żarówki "smart"

Pojawiające się na rynku oświetlenie LED-owe ma coraz wyższą funkcjonalność w porównaniu do tradycyjnych źródeł, a niektóre żarówki i oprawy można już określać mianem inteligentnych. Lampy takie można łączyć w sieć za pomocą protokołu komunikacyjnego DALI, co umożliwia dalsze oszczędności poprzez dopasowywanie parametrów oświetlenia do aktualnych potrzeb, selektywne wyłączanie/włączanie, regulację jasności.

Oprawy są integrowane ze zdalnym sterowaniem opartym na transmisji przewodowej lub bezprzewodowej, co pozwala na bieżący monitoring oraz inteligentne sterowanie oświetleniem za pomocą pilota lub smartfona. Ponieważ LED-y nie mają bezwładności świetlnej, a częste gaszenie i zapalanie nie powoduje pogorszenia trwałości, tworzone są systemy oświetlenia na żądanie, a więc zapalającego się tylko na chwilę i w danym miejscu, gdy jest to potrzebne, np. z wykorzystaniem zintegrowanego czujnika ruchu PIR.

Główne branże będące klientami w zakresie produktów oświetlenia ledowego

Próba wyłonienia wiodących branż i sektorów techniki, które można traktować jako najważniejszych klientów kupujących rozwiązania i produkty dla oświetlenia LED nie przyniosła zaskakujących informacji, gdyż na górnych dwóch pozycjach znalazła się naturalnie branża oświetlenia oraz przemysł i inne zastosowania profesjonalne. Cała reszta, na wykresie wyraźnie słabiej oceniona, też jest ważnym klientem na produkty ledowe, niemniej nie w polskich warunkach. W kraju mamy dziesiątki producentów oświetlenia (np. LUG, ES System), którzy są odbiorcami diod, modułów, optyki i systemów zasilania, a także wytwórców specjalistycznych rozwiązań oświetlenia dla przemysłu, energetyki, budynków. Firmy te sumarycznie mają duży potencjał i jest równie istotne, zaopatrują się w komponenty w przeważającej części u dystrybutorów, a nie bezpośrednio u producentów.

Żarówki smart pozwalają na zaprogramowanie czasu włączenia i wyłączenia, ustawienie temperatury barwowej i jasności. Na razie operacje takie wykonuje się dla każdej oddzielnie, ale lada moment oświetlenie budynkowe zostanie połączone w sieć, gdzie oprawy i żarówki będą węzłami komunikacyjnymi.

Takich produktów na rynku pojawia się coraz więcej, gdyż na rynku zalanym tanimi i jednakowymi wyrobami azjatyckimi dają one producentom możliwość wybicia się i lepszego zarobku.

Patentowe wojny

Nichia, Seoul, Cree, Philips Lumileds, Samsung, Osram, Epistar, LG, GE Lighting, Everlight, Dominant oraz Toyoda Gosei to przykłady czołowych firm zajmujących się technologią LED na różnym poziomie specjalizacji. Niemniej częścią wspólną jest to, że firmy te w ostatnich latach są aktywne na drodze prawnej i walczą w sądach o ochronę własności intelektualnej lub bronią się przed pozwami.

Procesy o naruszenia patentów stały się codziennością w tytułowej branży i zapewne będą jeszcze trwały przez lata, gdyż technologie związane z diodami są chronione licznymi patentami, które trudno obejść. Niestety wiele kluczowych patentów dotyczących generowania światła białego należy do wielkiej piątki (Nichia, Osram, Lumileds, Cree i Toyoda Gosei).

Najważniejsze kryteria ofert handlowych w zakresie oświetlenia LED

Ranking najważniejszych kryteriów w ofertach handlowych, które można uznać za brane pod uwagę przez klientów, ma na szczycie trzy żelazne pozycje, które zawsze pojawiają się w takich zestawieniach, a więc parametry techniczne, jakość i cenę, niemniej najczęściej cena jest na samej górze. W przypadku omawianych produktów jest ona na trzecim miejscu, ale nadal ten uniwersalny selektor handlowy wybija się od strony znaczenia, bo słupki na wykresie dla tej trójki są wyraźnie dłuższe. Można to interpretować w taki sposób, że klienci inwestujący w oświetlenie ledowe starają się jak najlepiej zbalansować aspekt techniczny i ekonomiczny, przy czym ten pierwszy staje się ważniejszy. Taki układ sugeruje też, że rynek LED szybko ewoluuje w stronę dojrzałości i stracił już atrybut nowinki technicznej.

Co więcej, Nichia jest właścicielem około 100 patentów (ok. 10% wszystkich) związanych z technologią białych diod. Innymi słowy oznacza to, że mniejsi producenci muszą płacić za licencje, a większe firmy między sobą stosują politykę ich wzajemnej wymiany. Naruszenia patentów są codziennością, bo małych firm nie stać na opłaty za wykorzystanie własności intelektualnej, próby obejścia patentu za pomocą innych rozwiązań też coraz częściej kończą się w sądzie. Wojny patentowe na pewno są uciążliwe i kosztowne, niemniej są one elementem walki z nieuczciwą konkurencją, na którą skarży się tak wiele osób.

Oświetlenie specjalistyczne i przemysłowe

Silna konkurencja na rynku konsumenckim powoduje, że rośnie znaczenie oświetlenia specjalistycznego i profesjonalnego, w którym wartość dodana dla klienta jest większa niż w obszarze konsumenckim oraz nie ma tak silnej presji cenowej ze strony importerów produktów azjatyckich.

W tym obszarze ilościowo i asortymentowo dominują rozwiązania oświetleniowe do sklepów wielkopowierzchniowych, magazynów, hal produkcyjnych (głównie lampy high i low bay, oprawy liniowe), w dalszej kolejności są to lampy oświetlenia ulicznego, lampy przemysłowe i obiektowe, z certyfikatami: Atex, DNV, górniczymi, GOST-R, o wysokiej jakości światła (oddawanie kolorów, temperatura barwowa) i podobne. Spory potencjał ma oświetlenie biurowo-budynkowe o nowoczesnym i modnym wyglądzie, które pozwala nadać pomieszczeniom indywidualny charakter i zapewnić wysoką funkcjonalność.

Najważniejsze parametry techniczne związane z oświetleniem LED

Oczekiwania techniczne, jakie mają kupujący komponenty oświetlenia ledowego, to przede wszystkim duża wydajność świetlna. Pozwala ona tworzyć wydajne i energetycznie efektywne źródła o niewielkich wymiarach i rozwiązania, które przynoszą oszczędności finansowe. W dalszej kolejności liczy się długi czas pracy oraz stabilność długoterminowa parametrów oświetlenia, a także dobre odwzorowanie barw. Te trzy kryteria można postrzegać jako czynnik jakościowy, zapewniający dużą funkcjonalność źródeł ledowych i pozwalający sprzedawać rozwiązania w wyższych cenach. Niewielkie znaczenie dostępności zasilacza zintegrowanego z modułem LED czy też emiterem to z kolei pochodna dobrej dostępności takich jednostek i szerokiego asortymentu konwerterów i całych zasilaczy.

Oświetlenie w warunkach przemysłowych oraz w wielu aplikacjach profesjonalnych jest dziedziną podlegającą regulacjom prawnym. Spełnienie wymagań nie zawsze jest proste, ale inwestujący w takie źródła biorą pod uwagę przepisy i chcą być z nimi zgodni. Większa uwaga w stosunku do wymagań prawnych, np. BHP, jest oznaką dojrzałości inwestorów.

Dostawcy oświetlenia LED

Tabela 2. Dane kontaktowe do dostawców komponentów i oświetlenia LED

Z racji szerokości rynku dostawcy technologii oświetlenia LED tworzą często rozdzielone biznesowo grupy o słabych oddziaływaniach konkurencyjnych. Pierwszym takim obszarem są dostawcy diod i modułów diodowych na laminacie MPCB. Z reguły są oni powiązani autoryzacją z renomowanym producentem, co jest gwarancją jakości i zaawansowania technicznego produktów.

Takie firmy to Arrow Electronics, JM elektronik, Elhurt, Masters, Maritex, Soyter Components, Gamma oraz Microdis. LED-y mają też wszyscy dystrybutorzy katalogowi jak TME, Farnell, Elfa lub Conrad. Lista ta od lat się nie zmienia, liczba dystrybutorów też nie rośnie, bo istotne pozycje na rynku dystrybucyjnym LED są już od dawna zajęte.

Po stronie oświetlenia ledowego można wyróżnić trzy grupy dostawców. Pierwsi sprzedają zamienniki żarówek, gotowe moduły, taśmy i inne komponenty ogólnego przeznaczenia. Takie firmy to Masters, Micros, Maritex, a także firmy katalogowe. Są to często te same przedsiębiorstwa co wymienione wcześniej, gdyż najczęściej ta część konsumencka jest wydzielana do osobnej marki produktów. Rozdział dotyczy też sprzedaży, np. ta konsumencka jest realizowana w sklepie internetowym.

Druga grupa firm koncentruje się na oświetleniu specjalistycznym i często są to rozwiązania przemysłowe. Firmy takie jak Dacpol lub Delta ES oferują klientom szeroką gamę lamp do oświetlenia hal przemysłowych, ulic, budynków. Są to też lampy przeszkodowe, reflektory, oświetlacze do urządzeń i inne. Trzecia grupa firm obejmuje rozwiązania dla oświetlania stanowisk pracy w produkcji, serwisie, medycynie oraz w innych miejscach, gdzie wymagane są wysokiej jakości parametry świetlne. Takie rozwiązania mają m.in. Eltron i Renex.

Jeśli chodzi o zasilacze do LED-ów, to pojawiają się one przy każdej okazji jako produkt uzupełniający.

Tabela 3. Plan raportów "Elektronika" na najbliższe miesiące

Przedstawiona w tabeli lista firm nie wyczerpuje całości zagadnienia w skali kraju, bo nierzadko oświetlenie ledowe pojawia się w ofertach firm spoza branży jako wąsko wyspecjalizowane uzupełnienie bądź niszowa grupa produktów o unikalnych właściwościach. Ich ujęcie i dotarcie do nich w ogólnym opracowaniu, jakim jest nasz raport, nie jest łatwe, zwłaszcza przy tak dużej dynamice zjawisk.

Częścią rynku oświetlenia diodowego są też firmy EMS, z których kilka produkuje oprawy oświetleniowe. Jest to temat atrakcyjny dla producentów zasilaczy, złączy, płytek drukowanych, a nawet dostawców urządzeń technologicznych.

W tabeli 1 przedstawiamy przegląd ofert dostawców produktów związanych z oświetleniem LED. W tabeli 2 podajemy ich dane kontaktowe. Lista ta powinna ułatwić pierwszą selekcję dostawców i zachęcić do dalszych, bardziej szczegółowych kontaktów.

Robert Magdziak

Źródłem wszystkich danych przedstawionych w tabelach oraz na wykresach są wyniki uzyskane w badaniu ankietowym przeprowadzonym wśród dostawców diod LED dużej mocy, oświetlenia LED i zasilaczy w Polsce.